حمید فدایی دوشنبه ۲۲ دی در حاشیه بازدیدی که با همراهی مسئول میراث فرهنگی شهرستان ارسنجان و جمعی از کارشناسان میراث‌فرهنگی از سد تنگ آسیاب انجام شد، به ضرورت حفاظت و مستندنگاری این مجموعه آثار باستانی ارزشمند در دامنه شمالی کوه مهر یا رحمت، تاکید و از پیگیری‌های مربوط به فرآیند تعریف این پروژه با همراهی اداره کل میراث فرهنگی فارس معاونت میراث‌فرهنگی کشور و پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری کشور خبر داد.
به نقل از روابط عمومی پایگاه میراث فرهنگی تخت جمشید، فدایی همچنین با تاکید بر مدیریت منابع آبی در دوران تاریخی مختلف، عنوان کرد: موضوع آب و مدیریت منابع آبی از دوران باستان تاکنون از مهمترین دغدغههای انسان بوده است و به همین دلیل شاهد مهندسی دقیقی در این باره در دوره‌های مختلف تاریخی از جمله در دوران عیلام، هخامنشی و به ویژه در دوره ساسانی هستیم.
مدیریت شبکه گسترده آبرسانی در دولت هخامنشی
مدیر پایگاه میراث جهانی تخت جمشید با اشاره به ایجاد و مدیریت شبکه گسترده آبرسانی، خاطرنشان کرد: اطلاعات تاریخی ما از دوره هخامنشی و به ویژه در مناطق اصلی و پایتختی این امپراطوری بزرگ همچون پارسه و پاسارگاد نشان از فراهم شدن زیرساخت‌های قبل یا به موازات بنیان نهاده شدن شهرها بوده؛ به ویژه نوآوری‌های دولت هخامنشی در این زمینه بسیار ریشه‌ای و حیاتی بوده و ایجاد و مدیریت شبکه گسترده آبرسانی در مراکز مهمی همچون پاسارگاد و پارسه نتیجه رویکرد دولت هخامنشی به این موضوع بوده است.
فدایی گفت: بررسی‌های این مناطق تاکنون به شناسایی سامانه‌های مختلف آبی شامل تعداد زیادی سد، بند، استخر و کانال‌ها و آبراهه‌ها در محدوده دشت مرودشت، دشت مرغاب، دشت پاسارگاد، دشت خرمبید، دشت سرپنیران، دشت کمین و منطقه ارسنجان انجامیده است.
او خاطرنشان کرد: این بررسی‌ها و مطالعات بخشی از پروژه بزرگی است که از سوی دو پایگاه میراث جهانی پاسارگاد و تخت جمشید انجام می‌شود و با مراحلی همچون مستندنگاری سازه‌های آبی، انجام مطالعات فنی و تاریخی بر روی سازه های آبی همراه شده و از این رهگذر معرفی بهتر سازه‌ها و به سامان کردن وضعیت حفاظتی آن‌ها را در برنامه دارد و در حال حاضر نیز بند یا سد تنگ آسیاب از سازه‌های آبی و تاریخی دوران هخامنشی به عنوان بخشی از زنجیره مهندسی این دوره، در برنامه مستندنگاری و مطالعه قرار دارد.
ضرورت همکاری جامعه محلی در حفاظت از سد تاریخی تنگاب
فدایی با تاکید بر ضرورت همکاری جامعه محلی در این فرآیند، افزود: اگر چه دخل و تصرف در عرصه و حریم این سد تاریخی طی چند دهه گذشته آسیب‌هایی را به پیکره این اثر ارزشمند تاریخی وارد آورده اما با برنامه ریزی‌های در حال انجام و همکاری جامعه محلی امیدوار به حفاظت بهتر از این سد تاریخی هستیم.
او اضافه کرد: نصب تابلوی راهنما، حذف گام به گام مداخلات محیطی در منظر تاریخی سد و از جمله پاکسازی ساختمان‌های جدید و متروکه‌ای که طی سالیان گذشته در مجاورت سد ساخته شده‌اند، تعطیلی و یا انتقال کارگاه‌ها و فعالیت‌های معادن سنگ به فاصله‌ای دورتر از منظر تاریخی سد میز از جمله مواردی است که در بازدیدهای اخیر از سوی جامعه محلی مورد پذیرش قرار گرفت و در این باره قول مساعدت داده شد.
فدایی گفت: در همین ارتباط موضوع مستندنگاری و نقشه برداری محوطه سد نیز با روش‌های زمینی و استفاده از پهباد از جمله برنامه‌های مهمی است که توسط متخصصین پایگاههای پاسارگاد و تخت جمشید انجام خواهد شد.
سد تنگ آسیا از منحصربه‌فردترین سازه‌های آبی است
مدیر پایگاه میراث جهانی پاسارگاد نیز در حاشیه این بازدید، سد تنگ آسیاب را یکی از سازه‌های آبی تاریخی از دوران هخامنشی با پلان قوسی دانست و در این باره گفت: در مرز میان شهرستان ارسنجان و شهرستان مرودشت در دهانه تنگ کوهستانی نیز تنگ آسیاب جای گرفته است.
افشین ابراهیمی، گفت: این بند از گونه بندهای خاکی با هسته رسی و پوسته لاشه است که در هنگام آبادانی نزدیک به ۲۸۰ متر طول، پهنای ۴۵ متر و بلندای ۷ متر بوده است.
ابراهیمی افزود: از ویژگی‌های این بند، پلان کمانی(قوسی) آن است که نمونه‌ای منحصر به فرد از بندهای هخامنشی به شمار می آید و تاکنون همانند آن شناسایی نشده است.
کارشناس مسئول باستان شناسی پایگاه میراث جهانی پاسارگاد نیز این بند را به همراه دیگر سازه‌های آبی ساخته شده در ناحیه پاسارگاد و تخت جمشید به عنوان دو مرکز مهم هخامنشی دانست و بیان کرد: این بند باستانی، بخشی از برنامه‌های عمرانی و زیرساخت حکومتی و مهمترین کارکرد آن کنترل سیلاب‌های فصلی و ذخیره سازی آب برای ماه‌های گرم سال بوده است.
حمیدرضا کرمی، با بیان اینکه آب ذخیره شده در دریاچه بند، سبب رونق کشاورزی و باغداری و رفاه زندگی عمومی ساکنان دشت توابع می‌شده است، گفت: آب بند تنگ آسیاب از سیلاب‌های فصلی و چشمه سارهای بالا دست که زمانی جاری بوده است فراهم می شده است.
او با بیان اینکه شوربختانه طی دهه‌های گذشته آسیب‌های زیادی به این بند وارد و بخش‌هایی از آن تخریب شده است، گفت: با این وجود این بند تاریخی در برنامه جامع پژوهشی و حفاظتی سازه‌های آبی ناحیه پاسارگاد و تخت جمشید قرار گرفته است.
کرمی گفت: امیدواریم جدای از انجام پژوهش‌ها و مطالعات باستانشناسی و دیگر مطالعات و علوم وابسته به سازه‌های آبی و مدیریت منابع آب تاریخی، حفاظت اضطراری و ساماندهی پیکره سد و بخشی از محیط پیرامون آن نیز به هرچه زودتر انجام شود.
این کارشناس باستانشناسی گفت: جدای از بند، یک آسیاب منحصر به فرد نیز در نزدیکی بند وجود دارد که ساختمان آن دارای پلان و نقشه زیبا و ویژ ای به صورت دو قلو است و به نسبت سالم باقی مانده است اما نیاز به حفاظت اضطراری و ساماندهی دارد.