دروازه ملل

در مشرق جلوخان پلكان ورودي، به فاصله 22 متري از لبه صفه، كاخ كوچكي است كه "دروازه همه ملل" نام دارد زيرا كه نمايندگان همه اقوام تابع كشور ايران بدان وارد مي‌شده و سپس به سوي كاخ‌هاي بار مي‌رفته‌اند اين بنا مشتمل است بر تالاري با ديوارهاي خشتي ستبر، سه درگاه عظيم و چهار ستون رفيع كه سقف نگه مي‌داشته اند.اين ساختمان متعلق است به زمان خشايارشا و اگر هم داريوش بزرگ پي ريزي اش كرده بود، خشايارشا آن را برآورده و تمام كرده است.

تالار، 5/612 متر مربع وسعت دارد (هر ضلع، 75/24 متر) و بامش 18 متر بلند تر از سطح جلوخان پلكان ورودي بوده و به عبارت ديگر، تيغه كنگره‌هايش نزديك 33 متر از سطح دشت (در كنار ديوار صفه) بالاتر بوده است.
ستون هايش كمي بيشتر از 5/16 متر ارتفاع داشته اند و دو تاي آنها تا سال 1965 م. بر سر پا بوده و يكي ديگر را هم با خرده ريزه‌ها و شكسته‌هاي دو ستون ديگر بر پا كرده ‌اند (نگاه كنيد به ضميمه سوم). اين ستون تازه ب پا شده كامل ترين ستون تخت جمشيد كنوني است.

ستون هاي اين تالار از چند قسمت درست شده است؛ زير ستوني به صورت زنگوله، با شيارهاي عمودي كه اصطلاحاً قاشقي خوانده مي شود و بر فراز آن يك سنگ چرخ مانند كه بدان شالي ستون مي گويند، سپس قلمه ستون است كه به صورت استوانه اي شياردار و رفيع بر فراز شالي نهاده شده (تعداد شيارهاي استوانه 48 عدد است.)

 

آنگاه گل ستون مي آيد كه خود از چند قسمت درست شده و به نقش برگ ها و غنچه هاي دوازده پر و گل نيلوفر آبي و برگ هاي طوماري و پيچكي نخل آراسته است و قسمت چهارم، سر ستون است كه به شكل گاو زانو زده دو سر پشت به پشت داده است كه با گل و برگ تزيين شده است. بر فراز سر ستون، يعني ميان سر و گردن گاوهاي پشت به پشت داده، سر يك شاه تير قرار مي گرفته است. ان شاه تيرها به نوبه خود تيرهاي كوچك تري را حمل مي كرده اند و سقف بر روي آنها نگه داشته مي شده است. درگاه هاي غربي و شرقي هر كدام 10 متر ارتفاع و 82/3 متر پهنا دارند اما درگاه جنوبي ارتفاع بيشتري داشته و بر خلاف آنها، ساده و بي نقش بوده است. در دو جانب درگاه غربي،‌ دو گاو نر بسيار عظيم جرزهاي درگاه را بر پشت خود نگه داشته اند. روي اينها به جهت غرب يعني دشت است و بازديد كننده تازه وارد شده را مي نگرند و پاهاي جلويي شان بر سكوهايي كه 5/1 متر از كف درگاه ارتفاع دارد، نهاده شده است.


اين نوع "گاوان دروازه بان" در هنر آشوري سابقه داشته و در اينجا از همان سنت استفاده كرده اند اما ايراني تنها به اقتباس بسنده نكرده و ابداعاتي هم در آن وارد كرده است.مثلاً  بر خلاف نمونه هاي آشوري، كه پنج پا دارند، اين دو ابوالهول- به طور طبيعي- چهار پا بيشتر ندارند و دو پاي عقبشان حالت حركت را نشان مي دهد. هر يك از گاوان ريشي بلند و مستطيل شكل دارد كه با گل دوازده پر و غنچه اي از نيلوفر آبي آراسته شده و بر روي سينه، پهلوها، كپل، شانه و مازه هر يك رشته هاي بسيار مجعد مو، به صورت پولك هاي برجسته منودار است و حلقه اي از گلهاي دوازده به گردن هر كدام آويخته است. در بالاي سر اينها، بر جبهه دروني هر يك از جرزهاي اين درگاه و به صورت قرينه، سنگ نوشته اي لست كه به سه زبان و سه خط ميخي از خشايارشا، كه بر لوحه هاي چهار گوش نقر گرديده است.

متن وسطي به فارسي باستان است و آن كه به سوي دشت مي باشد، عيلامي و آن كه رو به سوي تالار دارد به بابلي يا آكدي است. مضمون هر سه جفت كتيبه يكسان است، يعني در حقيقت دوازده نسخه از يك كتيبه، نگاشته شده كه ترجمه آن چنين است:

" خداي بزرگ اهورامزدا است، كه اين زمين را آفريد، كه خشايارشا را شاه كرد، يكي را شاه بسياري، يكي را سرور بسياري. من{هستم} خشايارشا، شاه  بزرگ، شاه شاهان، شاه كشورهايي كه مردم گوناگون دارند، شاه اين جهان فراخ و دور، پسر داريوش شاه، (از تخمه) هخامنشي. گويد خشايارشا شاه: اين بارگاه همه ملل (دوورثيم ويسه دهيوم) را من به توفيق اهورامزدا ساختم. بسا ساختمان هاي خوب ديگر در اين پارسه (تخت جمشيد) كرده آمد، كه من برآوردم و پدرم بر پا كرد. هر آن بنايي كه زيبا مي نمايد، همه را بهه تأيد اهورامزدا، ما ساختيم. گويد خشايارشا شاه: اهورامزدا مرا بپاياد! و كشورم را و هر چه بر دست من ساخته آمده و هر چه بر دست پدرم بر پا گشته، اينها را نيز اهورامزدا بپاياد!

بر اين جرزها و حتي بر تنه اين گاوان گروهي از بازديد كنندگان نامي و گمنام اسم و رسم خود و تاريخ ديدارشاناز تخت جمشيد را كنده اند كه از ميان اينها مشهور تر از همه كارستن نيبور (سال 1765 م.)، كاپيتان جان ملكم (سال 1800 م.، و ديگر بار در 1810م.)، سر هارفورد جونز بريجز(سال 1809م.)، جيمز موريه (1810م.)، كنت دوگوبينو، استانلي (1870م.) و شارل تكسيه اند.


از درگاه غربي كه بگذريم وارد اتاق بزرگ چهار ستوني مي شويم. دور تا دور اتاق، سكويي (به پهناي 52 سانتي متر و ارتفاع 52 سانتي متر) از سنگ سياهرنگ نيك تراشيده، تعبيه كرده اند كه محل نشستن ميهمانان و نجبايي است كه به اين "اتاق انتظار" مي آمده اند. در وسط سكو شمالي، يك برجستگي ميز مانند و پله دارديده مي شود كه احتمالاً سكو و يا تختي براي يكي از حاجبان سلطنتي بوده است كه مي توانسته با ايستادن بر آن، از درون درگاه شرقي كاخ و درگاه شمالغربي تالار آپادانا، به درون تالار بنگرد و چشم به حاجب كنار تخت سلطنتي داشته باشد تا به محض اشاره او، گروهي را به حضور بفرستد. نماي دروني ديوارهاي اتاق با كاشي هاي رنگين-سبز، آبي، نارنجي و جز آن –پوشيده شده بوده كه گل هاي دوازده پر و رديف هايي از نخل و تزئينات ديگر را نشان مي داده اند. از اينها نمونه هايي به دست آمده كه در انبار موزه تخت جمشيد نگهداري مي شود. درگاه جنوبي اين تالار، به سمت حياط بزرگي كه در شمال آپادانا واقع است، باز مي شود و 12/5 متر پهنا دارد و به كلي از سنگ ساخته شده بوده كه اكنون تنها كف و قسمت هاي پاييني دو طرفش به جاي مانده است. در آن دو لنگه بوده و رو به سمت داخل باز مي شده و هنوز جاي پاشنه هايش در گوشه هاي شمالي درگاه- رو به داخل تالار- باقي است كه به شكل يك پاله گرد و آراسته به گلبرگ است. جنس در، از چوب بوده اما روي آن را به احتمال بسيار قوي با ورقه هايي از فلزهاي گرانبها پوشانيده و با نقوش حيوانات آراسته بوده اند. اين درهاي بزرگ، بيشتر اوقات بسته بوده و از در كوچكي كه از پايين آنها تعبيه كرده بودند، استفاده مي كرده اند؛ درست همانطور كه درهاي بزرگ خانه هاي امروزي را مجهز به در كوچكي مي كنند كه براي رفت و آمد متواتر افراد مورد استفاده قرار گيرد.


درگاه شرقي همان وضع و اندازه درگاه غربي را دارد به جز اينكه به جاي "گاوان دروازه بان" ابوالهل‌هايي با سر انسان، تنه گاو و بال عقاب جرزهاي درگاه را بر پشت نگه داشته اند. بر اين سرها تاج بلندي به شكل استوانه ديده مي شود كه در بالا و پايين، دو نوار مزين به گل هاي دوازده پر دارند و از نوار پاييني سه جفت شاخ به طور موازي روييده و شكل عدد 8 را درست كرده اند. بال ها به صورت داس و با پرها شاه پرهاي شكوهمند و موازي نمودار گشته اند و پاها استوار بر روي سكوها نهاده شده اند. روي اين ابوالهول ها به سمت كوهستان يعني به طرف مشرق است و در پيش رويشان خياباني پهن، به طول 92 و عرض 70/9 متر گسترده شده كه در دو طرف، ديوارهاي خشتي قطور داشته و به دروازه نيمه تمام مي رسيده و از آنجا به حياط شمالي كاخ صد ستون منتهي مي شده است. در دو سوي اين خيابان كه خيابان سپاهان نامگذاري شده است تاقچه هايي مضرس چند لبه اي به فواصل 7 متر از يكديگر تعبيه كرده بوده اند كه احتمالاً محل ايستادن سربازان و افسران به هنگام تشريفات بوده است. كارشناسان تعميرات تخت جمشيد، سر در درگاه شرقي را كه 8 متر طول دارد و تاج روي آن را كه سنگ بزرگ تري است و منقش به برگ هاي نخل مي باشد پيدا و تعمير كرده سپس بر جاي اصلي نصب كرده اند.از چهار ستون اين تالار، دو تا به كلي افتاده و خرد شده و تكه هاي شكسته آنها نيز زير آوار و يا در داخل ديوارها مانده بود. در سال 1344 ش. گروه تعميراتي تخت جمشيد به سرپرستي ژوزپه تيليا و همسر دانشمندش آن بريت تيليا، از بازمانده هاي اين دو ستون، يك ستون كامل بر پا كردند و شكل تالار را كامل تر ساختند. داستان اين پژوهش و تعمير را در ضميمه 3 اين كتاب آورده‌ايم.

گروه تعميراتي، بسياري از قسمتهاي ديگر، مانند سكوي گرد ديوارها، درگاه ها و سردرها را تعمير كرده و بدين گونه خصايص و نماي اصلي بناي "دروازه همه ملل" را بهتر نمايان ساخته اند. اميدوارم با تحقيقات بعدي، قطعات ديگري از آنچه تا كنون به دست نيامده، پيدا شود.

همچنان كه گفته شد، "دروازه همه ملل" وضعيت يك اتاق انتظار را داشته است. درگاه غربي راه ورود به درون تالار بوده است و دو درگاه ديگر، راه خروج از آن. احتمال مي رود كه درگاه شرقي، راه خروج بزرگان پارسي و ايراني به سوي كاخ صد ستون و درگاه جنوبي ويژه نجباي اقوام گوناگون تابع ايران هخامنشي بوده است كه از آنجا به سمت آپادانا مي رفته اند.

دیگر مقاله ها در این مجموعه پلکان ورودی »

اسناد ثبت جهانی میراث

تخت جمشید
پاسارگاد

تماس با ما

تلفن: 07143341556

فکس: 07143341573

ایمیل: این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید

 

فرم الکترونیکی ارتباط با پارسه

ساعت بازدید

تخت جمشید از ساعت 8:00 تا 18:30

نقش رستم از ساعت 08:00 تا 19

پاسارگاد از 08:00 تا 18:30

 

مشاهده ساعت مجموعه های هخامنشی